Асаблівасці першай эўхарыстычнай малітвы - катэхеза кс. Андрэя Кеўліча.
Laudetur Jesus Christus! Вітаем Вас, паважаныя радыёслухачы, у рубрыцы Радыё Марыя “З клопатам аб літургіі”.
Працягнем нашыя разважанні над І эўхарыстычнай малітвай, альбо Рымскі канон.
Малітвы заступніцтва, праз якія выражаецца тое, што Эўхарыстыя цэлебруецца ў лучнасці з усім Касцёлам — як нябесным, так і зямным — і што ахвяра складаецца за яго і за ўсіх яго членаў, жывых і памерлых, якія былі пакліканыя да ўдзелу ў адкупленні і збаўленні, здабытым праз Цела і Кроў Хрыста.
у першай малітве Канона святар моліцца за паўсюдны Касцёл у цэлым і за яго бачнага галаву на зямлі, Вярхоўнага Пантыфіка;
затым за біскупа той дыяцэзіі, у якой ён служыць Імшу; і, нарэшце, за ўсіх, хто верна трымаецца каталіцкай веры. Затым ён працягвае малітву, кажучы наступныя словы:
Meménto, Dómine, famulórum famularúmque tuárum N. et N.
Памятай, Пане, пра слугаў Тваіх N. і N.
Зводзіць рукі і пэўны час моліцца за тых, за каго мае намер маліцца.
Потым з разведзенымі рукамі працягвае:
et ómnium circumstántium, quórum tíbi fídes cógnita est et nóta devótio, pro quíbus tíbi offérimus: vel qui tíbi offérunt hoc sacrifícium láudis, pro se suísque ómnibus: pro redemptióne animárum suárum, pro spe salútis et incolumitátis súae: tibíque réddunt vóta sua aetérno Deo, vívo et véro.
i пра ўсіх тут прысутных, веру i адданасць якіх Ты ведаеш; за ix мы прыносім Табе гэтую ахвяру хвалы i яны таксама яе Табе прыносяць за сябе i за ўсіх сваіх блізкіх; за адкупленне сваіх душаў, за надзею на збаўленне i ўратаванне ўзносяць свае малітвы да Цябе, да Бога вечнага, жывога i праўдзівага.
ДРУГАЯ МАЛІТВА КАНОНА, АЛЬБО “MEMENTO” ЗА ЖЫВЫХ
Як можам заўважыць, на самым пачатку гэтай малітвы святар мае магчымасць узгадаць імёны тых жывых асобаў, за якіх хоча маліцца асаблівым чынам. Таксама святар просіць за ўсіх удзельнікаў літургіі.
Раней было прынята замест літар N. і N. уголас прамаўляць імёны ўсіх тых, каго належыла згадаць асаблівым чынам. Ва ўрачыстай спяванай Імшы гэтым займаўся дыякан, які для гэтага станавіўся на прыступках алтара або ўзыходзіў на амбону, што было больш звыклым спосабам. У ціхай жа Імшы гэта рабіў святар, які паварочваўся да сабраных і чытаў імёны са складзеных таблічак, якія называліся дыптыхамі. Згодна з супольным меркаваннем літургістаў, гэты звычай з невялікімі перапынкамі працягваўся да ХІ ст..
Дыптыхі (ад грэцк. δις — двойчы і πτύσσω — складаю), як лічыцца, былі двойчы складзенымі таблічкамі і мелі тры слупкі аднолькавай шырыні.
Першапачаткова гэтае слова азначала пісьмовыя дошкі, якія выкарыстоўваліся старажытнымі грэкамі і рымлянамі, якія складаліся з дзвюх злучаных і складзеных дошак альбо пласцін з косці або металу
У першым слупку былі запісаны імёны святых мучанікаў, які адкрыта памерлі за веру і якія з той прычыны, што іхнія імёны прамаўлялі ў гэтым месцы Імшы, называліся кананізаванымі — г. зн. годнымі згадвацца ў Каноне Імшы. Такімі былі пачаткі кананізацыі. След гэтай практыкі захоўваецца дагэтуль, бо, згодна з сённяшняй дысцыплінай, калі нейкі слуга Божы абвяшчаецца святым, Папа зазвычай згадвае ягонае імя ў Імшы, якую ён служыць з гэтай нагоды.
У другім слупку знаходзіліся імёны жывых людзей, якія альбо вялі святое жыццё, альбо займалі высокія пасады як зямнога, так і духоўнага парадку (Вярхоўны Пантыфік, патрыярх, арцыбіскуп, дыяцэзіяльны біскуп, а затым правячы прынц ці суверэн). У гэты ж слупок дадавалі ў тых, за каго асаблівым чынам ахвяравалася Імша і хто асаблівым чынам паўдзельнічаў у патрэбах алтара або падтрымаў святароў. Паколькі было сурова забаронена прымаць дары ад тых, чыё жыццё так ці інакш было скандальным, або ад тых, хто не лічыўся практыкуючым каталіком, то, адпаведна, было забаронена і ўключаць іхнія імёны ў святыя табліцы, нават калі яны мелі вельмі высокую пасаду.
У трэці слупок дыптыха запісваліся тыя памерлыя, якія адышлі ў вечнасць у поўнай еднасці з Касцёлам, але якія нічым асаблівым не адзначаліся.
Абрады, звязаныя з чытаннем дыптыхаў. — У многіх старажытных катэдральных касцёлах чытанне дыптыхаў абстаўлялася вельмі відовішчнымі абрадамі, амаль такімі ж як пры чытанні Евангелля. Вышэй мы сказалі, што зазвычай іх чыталі з амбоны. Адпаведна, усе прысутныя скіроўвалі свае позіркі ў тым кірунку, а тыя, каму было зручна, збіраліся вакол амбоны і заставаліся там, пакуль не чулі сваё імя. Як толькі прамаўлялася імя, годнае велікай пашаны, людзі ўсклікалі: “Gloria tibi, Domine” — “Хвала Табе, Пане”, каб падзякаваць Богу за ласкі, якія ён спасылаў такім асобам. Так рабілася на Імшы, якую служылі падчас сесіі пятага сусветнага сабору, які праводзіўся ў 533 годзе ў Канстанцінопалі, калі прамаўлялі імёны Папы Льва Вялікага і святых біскупаў Македонія і Эўфемія (Selvaggio, І, с. 21; Bona, с. 345). Часам чыталіся таксама назвы тых сусветных сабораў, на якіх была акрэслена нейкая вялікая праўда веры альбо асуджана нейкая вялікая ерась (ibid.). Калі колькасць імёнаў дасягала вельмі вялікай лічбы, каб не павялічваць нудоты людзей, складалі іх пералік і клалі яго на алтар перад вачыма святара, які згадваў іх наступным чынам: “Успомні, Пане, пра Тваіх слуг і служанак, пра тых, хто асаблівым чынам павінен быць згаданы перад абліччам Тваёй боскай велічы, а таксама пра тых, на чые імёны мы глядзім або выказваем словамі”. Мартэн кажа нам, што ў некаторых касцёлах да ІХ ст. пераважала практыка, калі субдыякан ціхім шэптам чытаў цэлебранту імёны тых, хто заслугоўваў асаблівай згадкі (Martène, De Antiquis Eccl. Ritibus, с. 37). Адзіны абрад у Лацінскім Касцёле, у якім усё яшчэ захоўваецца чытанне дыптыхаў, гэта масарабскі абрад.
Дыптыхі ва Усходнім Касцёле. — Чытанне дыптыхаў захоўваецца дагэтуль ва ўсіх Усходніх Касцёлах, пра што можна даведацца пасля хуткага прагляду іх літургій, у якіх дыякану дадзены адмысловыя прадпісанні на гэты конт. У копцкіх дыптыхах спачатку згадваецца ўвесь Касцёл, біскупы ўвогуле, затым іхні патрыярх і ўсе рангі духавенства, пасля чаго, нарэшце, ідзе малітва аб добрым цячэнні Ніла. У грэцкай літургіі св. Базыля Вялікага згадваецца Папа, аднак гэта не Рымскі Папа, як меркавалі некаторыя, а Патрыярх Александрыі, якому гэты тытул надаецца на Усходзе. У некаторых касцёлах Сірыі існуе звычай казаць пасля кожнага імені “Kyrie eleison”
У сучасных праваслаўных цэрквах тэрмін "дыпціх" выкарыстоўваецца для апісання спіса імёнаў кіраўнікоў аўтакефальных цэркваў, у якім гэтыя імёны пералічаны ў адпаведнасці з традыцыйным парадкам старшынства. Сёння грэчаскі дыпламат згадвае 15 аўтакефальных цэркваў.
Дарагія радыёслухачы, у наступный сустрэчы мы працягнем літургіяй, а сёння я з вамі развітваюся. Няхай Божая ласка дапаможа нам быць вернымі вучнямі нашага Збаўцы. Laudetur Jesus Christus!
